Bir arkadasimin skeptoid podcastinden bir linki paylasmasiyla benim ilgim tekrar bilimsel gelisim konularina dondu. Baglantidaki makalede Islam dunyasindaki geri kalmisligin nedeni klasik teoriden farkli olarak savaslar gosteriliyor. Klasik anlayistan uzaklasinca ben de bildiklerimi tekrar hatirlama geregi duydum.
Insani gelismislik kokenleri yuzyillara dayanan bir surec. Cogu zaman iki dunya savasi ile tamamen yikilip tekrar insa edilen Almanya (buna Wirtschaftswunder deniyor) veya iki tane atom bombasi ile yerle bir edilen, fiilen isgal edilen Japonya ornekleri verilir ama bu gelisimin arka planindaki nedenler bilinmez, pek arastirilmaz. Arastirmayi, bir konuyu derinlemesine ogrenmeyi seven bir toplum degiliz zaten; ama bu sekilde basit bir karsilastirma bizi atmamiz gereken adimlar konusunda yanlis yonlendirebilir. Veya bende yarattigi gibi cogunlukla karamsarliga yol acabilir. Geri kalmisligimizin kokenlerini daha iyi anladikca ofke de yerini sakinlige birakiyor, en azindan 2008'de bana boyle olmustu ve sirf bu nedenden bile biraz arastirma yapmak gerekli bence. Bu yazida en genelden ulkenin ozel durumuna dogru inecegim, cevaplar bulmaya calisacagim.
Once genelden baslayalim. Insan topluluklarinin gelisimi bircok faktore dayaniyor. Bunlar arasinda cografi konum da var, tesadufen gerceklesen olaylar, bazen savaslar, ticaret gibi mesguliyetler veya ihtiyaclar da. Jared Diamond'un Turkce'ye de cevrilen kitabi Tufek, Mikrop ve Celik bu konuda genel bir fikir edinmek icin oldukca faydali.
Biraz daha ozele ve Islam dunyasina inelim. Batililarin bildigi ismiyle Al-Ghazali cok buyuk bir filozof, bunda herkes hemfikir. Ama "ictihad"a kapiyi kapatmasi sebebiyle islam dunyasindaki bilimsel gelismenin durmasina sebep oldugu da soylenir. Ictihad ile ilgili viki makalesi bu dini terimin ne oldugu konusunda biraz daha bilgi verebilir. Temel olarak akli kullanarak, yorumlayarak kararlar vermek demek. Bunun tersi olan "taklit" ise adindan da anlasildigi uzere bir kez bir konuda karar verdikten sonra onun sabit kalmasi, hep ayni sekilde yapilmasi anlamina geliyor. Bunlar benim nacizane anlayislarim tabi, kacirdigim birsey varsa yorumlariniza acigim.
Bu konuda gercekten cok ilginc makaleler, kitaplar var. Skeptoid'te farkli bir acidan bakilmis, ama genel kabul goren dusunce yukaridaki gibi. Gazali'nin Ibn Rusd ile atismasi ve kitaplarla (The Incoherence of the Philosophers ve The Incoherence of the Incoherence) birbirlerinin dusuncelerini curutmeye calismalari benim cok ilgimi cekmisti. Bircok durumda gercek hayat hayal edilenin de ustunde ve ilgi cekici oluyor.
Su an Turkiye'nin icinde bulundugu durumun koklerine de inen bu konu hakkinda benim en sevdigim kitap birkac sene once Danimarka'da kesfedip okudugum Ziauddin Sardar isimli Pakistan asilli Ingiliz bilgenin kitabi. Geri kalmisligimizin nedenlerini merak ediyorsaniz mutlaka okuyun derim. Yine birkac sene evvel, Time ve Nature gibi dergiler Islam ve Bilim konulu makaleler yayinladilar. Bunlar da faydali olacaktir. Ozellikle Nature'daki makaleleri okuyunca Islam dunyasinin bir zamanlar dunyanin bilim-teknoloji merkezi oldugunu farkedip sasirabilirsiniz.
Turkiye ozeline inersek, benim gordugum kadariyla bircok neden bir araya gelip su anki rezil durumumuzu acikliyor. Bu konuda yuzlerce sayfalik kitaplar varken benim birkac paragrafla gecistirmem abes kacacaktir. Tum nedenleri yasayip gordugumuz ve az cok bilmemiz nedeniyle bazi kitap isimleri verecegim. Ismail Cem, Turk siyasetinde taze bir soluk getirmisti bir donem. Onun 1970'lerde yazdigi ve son senelerde tekrar basilan Turkiye'de Geri Kalmışlığın Tarihi kitabi halen guncel. Buna benzer ikinci bir kitap ise benim de daha okumadigim Erdal Inonu kitabi: Uc yuz yillik gecikme. Uludag'da bir Tubitak kampinda bu kitabi temel alan guzel bir sunumu da dinleme firsati bulmustum.
Gelismislik konusunun derinlerine indikce daha rahatlayacagimizi dusunuyorum. Ve emin olun, tarihsel gelisime uygun her sey; tarih yalan soylemiyor.